Монгол улсын Үндсэн хуулийн 4 дүгээр бүлгийн 59 дүгээр зүйлд Монгол улсын эдийн засаг нутаг дэвсгэрийн нэгжийн удирдлага нь нутгийн өөрөө удирдах ёсыг төрийн удирдлагатай хослуулах үндсэн дээр хэрэгжинэ” гэж зааснаар нутгийн өөрөө удирдах ёс нь үндсэн хуулиар батаалгаажиж төрийн ардчилсан тогтолцооны нэг бүрэлдэхүүн хэсэг боон хөгжсөөр ирсэн.
1992 оны 9 сарын 15- нд сумын ИТХ-ын бүрэлдэхүүн болох анхдугаар хуралдааныг зохион байгуулан анхны орон тооны бус даргаар Галсан овогтой сандагдорж сумын Засаг даргаар Л.Алтанхуяг нарыг 1992 оноос 1996 он хүртэл сонгогдон ажилласан. Анхны хуралдаанаар 20 төлөлөгчийн бүрэн эрхийг зөвшөөрч сумын нийгэм эдийн засгийг хөгжүүлэх бодлого баримтлах чиглэлээр ажиллаж байжээ.
Чиг үүрэг:
Нутгийн өөрөө удирдах ёсны байгууллага болох Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал нь тухайн нутаг дэвсгэрийнхээ эдийн засаг, нийгэм соёлын бодлого чиглэлийг тодорхойлсон шийдвэр гаргаж, түүний хэрэгжилтэнд хяналт тавих чиг үүрэг бүхий сонгуулиар байгуулагддаг, орон нутгийн түвшиндээ бодлого тодорхойлох статустай иргэдийн төлөөллийн байгууллага юм. Сумын Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын үйл ажиллагааны үндсэн чиглэл нь хуралдаан байна гэж Монгол Улсын Засаг захиргаа нутаг дэвсгэрийн нэгж, түүний удирдлагын тухай хуулинд заасан байдаг.
Зорилго:
Нутгийн өөрөө удирдлагын байгууллагын хуулиар олгосон чиг үүргээ нэр төртөй биелүүлж, орон нутгийн биеэ даасан байдлыг хангах, иргэдийнхээ ашиг сонирхолыг тууштай илэрхийлэх , тэдний ажиллаж амьдрах, санаачилж бүтээх тав тухтай орчин бүрдүүлэхийн төлөө ажиллах зорилго дэвшүүлсэн байна.
Зорилт:
Зорилт 1. Иргэдийн Төлөөлөгчдийн хурлын бие даасан үйл ажиллагааг хангах
Зорилт 2. Төлөөлөгчдийн мэдлэг хандалгыг дээшлүүлж, идэвхжүүлэх
Зорилт 3. Ард Иргэдийн эрх ашгийг тууштай хамгаалах, тэдний төлөөллийн зарчмыг хангах
Зорилт 4. Сум, орон нутгийн хэтийн хөгжлийн төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэх
Зорилт 5. Хэтийн хөгжлийн төлөвлөгөөтэй уялдуулан хурлаас гарах бодлого шийдвэрийг боловсронгуй болгох зэрэг зорилтуудыг тодорхойсон байна.
Сумын ИТХ-ын даргаар ажиллаж байсан хүмүүс:
Ажиллаж байсан хүмүүсийн нэрс Албан тушаал Ажиллаж байсан он
Г.Сандагдорж Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын дарга 1988-1990
Б.Баттогоо Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын дарга 1990-1992
П.Болдбаатар Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын дарга 1992-1996
С.Батаа Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын дарга 1996-2000
А.ганболд Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын дарга 2000-2004
З.Цэрэндорж Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын дарга 2004-2008
М.Ган-Эрдэнэ Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын дарга 2008-с өнөөг хүртэл
Сумын ИТХ-ын нарийн бичгийн даргаар ажиллаж байсан хүмүүс:
Ажиллаж байсан хүмүүсийн нэрс Албан тушаал Ажиллаж байсан он
П.Болдбаатар Нарийн бичгийн дарга 1996-1998
Н.Жаргалсайхан Нарийн бичгийн дарга 1998-2000
М.Мишгээ Нарийн бичгийн дарга 2000-2004 Нарийн бичгийн дарга
Л.Эрдэнэхорол 1999-2000
М.Оюунчимэг Нарийн бичгийн дарга 2001-2013
Л.Сугармаа Нарийн бичгийн дарга 2013 оны 5 дугаар сараас эхлэн ажиллаж байна.
1996 оны орон нутгийн сонгуулиар багийн ИНХ-аас сонгогдсон багийн Засаг дарга нар
Уулангийн 1-р багийг С.Буриад 1996-1998 он
Д.Цэрэндулам 1998-2000
Хүйсийн 2-р багийг Ж.Равжаа 1996-2000 он
Хөнөгийн 3-р багийг Ж.Батмөнх 1996-1997 он
Ж.Цэдэв 1997-2000 он
Цагаан усны 4-р багийг С.Батсүх 1996-1998 он
Б.Баяраа 1998-2000 он
Бодь 5-р багийг Л.Түдэв 1996-2000 он
2000 оны орон нутгийн сонгуулиар :
Уулангийн 1-р багийг С.Буриад 2000-2004 он
Хүйсийн 2-р багийг Б.Нямсүрэн 2000-2004 он
Хөнөгийн 3-р багийг Г.Мөнхжаргал 2000-2004 он
Цагаан усны 4-р багийг П.Саруултуяа 2000-2004 он
Бодь 5-р багийг Б.Ганцэцэг 2000-2004 он
2004 оны орон нутгийн сонгуулиар:
Уулангийн 1-р багийг С.Буриад 2004-2008 он
Хүйсийн 2-р багийг Б.Нямсүрэн 2004-2008 он
Хөнөгийн 3-р багийг О:Жин 2004-2008 он
Цагаан усны 4-р багийг Л.Пүрэв 2004-2008 он
Бодь 5-р багийг Б.Ганцэцэг 2004-2008 он
2008 оны орон нутгийн сонгуулиар :
Уулангийн 1-р багийг С.Буриад 2008-2012 он
Хүйсийн 2-р багийг Б.Ганцэцэг 2008-2012 он
Хөнөгийн 3-р багийг О.Жин 2008-2012 он
Цагаан усны 4-р багийг Ж.Тойв 2008-2012 он
Бодь 5-р багийг Ц.Төмөрбат 2008-2012
2012 оны орон нутгийн сонгуулиар:
Уулангийн 1-р багийг С.Буриад 2012 оноос хойш
Хүйсийн 2-р багийг Б.Алтанхуяг 2012 оноос хойш
Хөнөгийн 3-р багийг О.Жин 2012 оноос хойш
Цагаан усны 4-р багийг Ж.Тойв 2012 оноос хойш
Бодь 5-р багийг Ц.Төмөрбат 2012 оноос одооог хүртэл багийн Засаг даргаар
Багийн ИНХ-ын даргаар
1-р баг Т.Гундоо
Хүйс 2 дугаар баг Н.Долгормаа
Хөнөг 3 дугаар баг Д.Мөнхжаргал
Цагаан-Ус 4 дүгээр баг Б.Батзориг
Бодь 5 дугаар баг С.Оюунбилэг нар тус тус сонгогдон ажиллаж байна.
2012 оны орон нутгийн сонгуулийн 6 дахь удаагийн сонгуулиар 21 төлөөлөгч сонгогдон анхдугаар хуралдаанаа хийж ИТХ-ын даргаар Мишгээ овогтой Ган-Эрдэнэ, Засаг даргаар Намдагийн Жаргалсайхан нар сонгогдон ажиллаж байна. ИТХ-ын нарийн бичгийн даргаар Мишгээ овогтой Оюунчимэг, хурлын ажилтнаар Базарпүрэвийн Очирхуяг, Иргэний танхимын ажилтнаар Буриадын Чулуундорж ажиллаж ИТХ-ын ажлын алба 4 орон тоотойгоор ажиллаж байсан ба 2013 оноос ИТХ-ын нарийн бичгийн даргаар Л.Сугармаа одоог хүртэл ажиллаж байна. 2012 оны сонгуулиар сонгогдсон Тэргүүлэгчид:
Мишгээ Ган-Эрдэнэ ИТХ-ын дарга, ИТХ-ын Тэргүүлэгч
Баасан Батчулуун Холбооны салбарын эрхлэгч,ИТХ-ын Тэргүүлэгч
Дуламханд Амарамгалан Төрийн банкны захирал, ИТХ-ын Тэргүүлэгч
Равжаа Батжаргал ЗДТГ-ын нягтлан бодогч, ИТХ-ын Тэргүүлэгч
Тогоо Бодьтөмөр ЕБС-ийн багш, ИТХ-ын Тэргүүлэгч
Сүхбат Батчимэг ЕБС-ийн багш, ИТХ-ын Тэргүүлэгч
Должинсүрэн Гантөмөр ЕБС-ийн багш, ИТХ-ын Тэргүүлэгч
ИТХ-ын төлөөлөгчид:
Овог нэр Эрхэлдэг ажил Намын харъяалал
М.Ган-Эрдэнэ Хурлын дарга МАН
Н.Жаргалсайхан Засаг дарга МАН
Д.Амар-Амгалан Эдийн засагч Хувиараа МАН
С.Буриад Багийн Засаг дарга МАН
Д.Гэрэлмаа ХААН банк теллер МАН
С.Батчимэг Бага ангийн багш МАН
Б.Нямсүрэн Тэтгэвэрт МАН
О.Жин Багийн Засаг дарга МАН
М.Бибиш нийгмийн ажилтан МАН
Л.Бямбагарав Хувиараа МАН
Д.Гантөмөр ЕБС-ийн технилогийн багш МАН
Р.Батжаргал ЗДТГ-ын нягтлан бодогч МАН
Ж.Гантөмөр Малчин МАН
С.Баярмаа ЭМТ-ийн нярав. МАН
П.Өлзийцэцэг Хувиараа МАН
Б.Ганцэцэг Дотоод ажилтан АН
Ц.Төмөрбат Багийн Засаг дарга АН
Л.Пүрэв Байгаль хамгаалагч АН
Б.Батчулуун Холбооны эрхлэгч АН
Т.Бодьтөмөр Түүхийн багш АН
Ц.Ганбаасан Хувиараа АН
ТАНИЛЦУУЛГА БИЧСЭН
НАРИЙН БИЧГИЙН ДАРГА Л.СУГАРМАА